Kỳ Nam
và Trầm hương là sản phẩm đặc biệt nằm trong lõi của cây Gió. Ở Campuchia,
cây Gió có tên là Can Krasna (Can, cannada: Trầm, Krasna: sẫm). Có lẽ từ âm ấy
mà có tên khoa học bằng tiếng La tinh.
+ Tên khoa học : Aquilaria Crasna Pierre
+ Họ: Thymeleaceae
+ Bộ: Thyméales
+ Lớp: Song-tử-diệp
+ Ngành: Hiển hoa (bí tử)
Cây Gió là một loài đại mộc có thể cao 40-50 mét, vỏ màu xám có nhiều sợi có
thể làm giấy được, gỗ mềm màu trắng. Lá không lông có 15-18 cặp gân. Trái là
nang dài 4cm.
Quá trình tạo thành Trầm hương và Kỳ nam
Không phải bất kỳ thân cây Gió nào cũng có Trầm hương và Kỳ nam. Chỉ một số cây
Gió có bệnh mới chứa Trầm ở phần lõi của thân. ở phần này, nếu quan sát kỹ qua
độ phóng đại của kính lúp, ta thấy các tế bào gỗ thoái hóa, biến dạng, mất mộc
tố, chứa một chất nhựa thơm (tinh dầu), biến thành những khối hình thể không
đều, lồi lõm, có rãnh dọc, trong trong, màu sậm; đó là Kỳ nam (Bois d'aloès).
Chung quanh Kỳ nam gỗ cũng biến chất ít nhiều, đó là Tóc (do chữ Camphuchia là
Tok); khi đốt cháy Tóc tỏa ra mùi thơm, thường dùng để làm nhang nên gọi là
Trầm hương (Bois d'aigle).
Trầm và Kỳ nam đều ở lõi cây Gió do tích tụ nhiều hay ít tinh dầu, cho nên nếu
không sành sỏi dễ bị nhầm lẫn khi mua. Muốn phân biệt hai thứ ấy ta phải xem kỹ
tính chất và khí vị của chúng: Gỗ Kỳ nam nặng và nhuyễn, có đủ vị cay, chua,
đắng, ngọt, thơm tho. Nó tích chứa nhiều tinh dầu nên khi cháy cho ngọn màu
xanh, khói lên thẳng và cao, bay lờ lững trong không khí rất lâu.
Gỗ Trầm hương nhẹ hơn, có vị cay, hơi đắng, mùi thơm nhẹ nhàng. Khi đốt cháy
Trầm hương bốc khói lên hình vòng rồi tan biến nhanh trong không khí.
Muốn phân biệt Kỳ nam tốt xấu thì người ta quan sát loại nào có sớ nhuyễn mịn,
có nhiều tinh dầu là tốt, còn loại nào rắn chắc và ít dầu là xấu. Người ta
thường gói Kỳ nam trong lá chuối thật kín rồi đem phơi nắng, đến tối đem vào
nếu có nhiều chất dầu chảy ra là tốt. Muốn giữ Kỳ nam được tốt và lâu thì nên
bọc vào giấy thiếc hoặc bỏ vào hộp có nắp đậy kín để tinh dầu khỏi bay hơi hoặc
chảy bớt.
Một số người thường lấy gỗ cây Sơn già (Exoecaria agallocha, Linné, thuộc họ
Euphorbiaceae) để bán giả Trầm hương. Ở cây Sơn già nặng và rất cứng, có màu
nâu đỏ, có chấm đen hoặc xám, vị đắng, có mùi thơm dễ chịu, nên một số người Ấn
Độ hoặc Trung Quốc vẫn thường đốt để xông hương trong nhà cho thơm. Theo
Petelot thì đó là một sự sai lầm vì trong gỗ Agallocha có chứa một chất nhựa có
tính độc làm hại đến sức khỏe của con người.
Theo kinh nghiệm của những người "đi điệu" (tìm trầm) cho hay,
khi nào gặp những cây Gió cao 30-40 mét trở lên, lá đã vàng và nhỏ dần dần,
thân cây có nhiều u bướu như những tổ kến hoặc gốc có gò mối đóng thì cây Gió
đó có Kỳ nam. Khi gặp cây Gió như vậy họ phải hạ cây, đào tận rễ để tìm, vì Kỳ
nam có thể nằm trên ngọn, ở thân hoặc ở rễ. Khi gặp những cây Gió còn non thì
người ta thường dùng dao lụi vào thân cây thành những vết thương và theo dõi
nhiều năm sau để lấy Trầm - Kỳ.
Người ta cho rằng khi bị thương, cây sẽ tích tụ nhựa đến đây để băng bó xem như
là khả năng tự đề kháng để chống bệnh nên tạo ra Trầm - Kỳ. Theo nhận xét
của những người "đi điệu" lão thành thì dạo này đi rừng dễ gặp Trầm
kỳ hơn trước kia, có lẽ trong thời gian chiến tranh những mảnh bom đạn đã ghim
vào thân cây Gió nên kích thích tạo ra Trầm - Kỳ. Cũng có thể vì vậy mà
sau ngày giải phóng có nhiều người đi rừng gặp Trầm và Kỳ nam.
Năm 1977, Julaluodin đã tìm thấy trong vùng Tóc của cây Gió có chứa một loại
nấm Cryptosphaeria mangifera. Ông đã thử nghiệm bằng cách cấy những nấm ấy vào
thân những cây Gió lành mạnh. Sau một thời gian thì vùng nhiễm khuẩn trở nên
sậm màu và biến thành Tóc rõ rệt vì khi đốt tỏa ra mùi trầm.
Phải chăng khi bị thương tích hoặc khi bị nhiễm bệnh ở một vùng nào đó, cây
tích tụ nhựa đến để tự băng bó hoặc để tự đề kháng nên đã tạo thành Trầm
hương và Kỳ nam.
|